Inhoud
Wat is een Posttraumatische-stressstoornis (PTSS)?
PTSS is een psychische aandoening die kan optreden na het meemaken van een of meerdere ernstige en schokkende gebeurtenissen. Je kan het ook ontwikkelen door getuige te zijn geweest van ernstige dreiging, levensgevaarlijke verwonding, geweld of misbruik bij anderen.
PTSS kan iedereen overkomen, ongeacht leeftijd, geslacht of achtergrond. Het is belangrijk om te weten dat er niets mis is met jou als je PTSS hebt ontwikkeld. Het is eigenlijk een normale reactie op een buitengewoon pijnlijke levensgebeurtenis die erg overweldigend voor jou was.
Als je PTSS hebt, dan ervaar je vaak intense gevoelens van angst. Je herbeleeft soms de pijnlijke gebeurtenis en vermijdt triggers die aan de gebeurtenis(sen) doen herinneren. Deze symptomen kunnen het dagelijks functioneren ernstig beïnvloeden en leiden tot aanzienlijke lijdensdruk.
Het is belangrijk om te begrijpen dat PTSS geen teken is van zwakte of falen, maar eerder een natuurlijke reactie van lichaam en geest op een overweldigende gebeurtenis.
In het volgende deel van onze pagina zullen we dieper ingaan op de symptomen en uitingsvormen, zodat je een beter inzicht krijgt in hoe het zich persoonlijk bij jou kan uiten. We zullen ten slotte ook bespreken hoe een posttraumatische- stressstoornis kan worden behandeld door gebruik te maken van nieuwe en krachtige behandelvormen zoals EMDR.
Symptomen van de Posttraumatische-stressstoornis (PTSS)
Heb jij dus ooit (een) verschrikkelijke gebeurtenis(sen) meegemaakt waarbij je ernstig werd verwond, bijna dood bent gegaan of grensoverschrijdend gedrag hebt ervaren (overval, misbruik, foltering, …)? Of heb je gezien dat zoiets anderen overkwam? Het kan daarnaast ook zijn dat je gehoord hebt dat een familielid of goede vriend(in) zoiets heeft doorgemaakt.
Misschien heb je naar aanleiding van deze gebeurtenissen geen PTSS ontwikkeld en je leven gaandeweg kunnen hervatten. Er kan echter sprake van PTSS als je last hebt van onderstaande symptomen en deze klachten aanzienlijk lijden veroorzaken in je leven:
- Terugkerende en ongewenste herinneringen: Je hebt vaak pijnlijke herinneringen aan de gebeurtenis, die onverwacht opduiken en moeilijk te controleren zijn.
- Nare dromen: Je hebt regelmatig angstaanjagende dromen waarin je de gebeurtenis herbeleeft, of je hebt zelfs nachtmerries zonder duidelijke inhoud.
- Flashbacks en dissociatieve reacties: Soms voel je je alsof de traumatische gebeurtenis opnieuw plaatsvindt, alsof je er weer middenin zit. Dit kan variëren van het hebben van levendige herinneringen tot het compleet verliezen van besef van je huidige omgeving.
- Emotionele reacties: Als je geconfronteerd wordt met dingen die aan de gebeurtenis herinneren, ervaar je sterke en langdurige emotionele reacties, zoals angst, afschuw, boosheid, schuldgevoelens of schaamte. Zelfs lichamelijke reacties, zoals een snelle hartslag of zweten, kunnen optreden.
- Vermijding: Je probeert alles te vermijden wat je herinnert aan de traumatische gebeurtenis. Je wilt niet aan de pijnlijke herinneringen, gedachten of gevoelens denken. Ook probeer je situaties, mensen, plaatsen, gesprekken, activiteiten of voorwerpen te vermijden die deze herinneringen kunnen oproepen.
- Negatieve veranderingen in gedachten en stemming: Je hebt last van negatieve gedachten over jezelf, anderen en de wereld. Misschien denk je dat je slecht bent, dat niemand te vertrouwen is, of dat de wereld gevaarlijk is. Soms geef je jezelf of anderen de schuld van wat er gebeurd is. Daarnaast voel je je voortdurend somber, angstig, boos of schuldig.
- Veranderingen in gedrag en relaties: Je bent niet meer zo geïnteresseerd in activiteiten die je voorheen leuk vond. Je voelt je vervreemd van anderen en hebt moeite om positieve emoties, zoals geluk, te ervaren.
- Veranderingen in reactie en alertheid: Je voelt je snel geïrriteerd en hebt uitbarstingen van woede, zelfs zonder duidelijke reden. Soms vertoon je roekeloos of zelfdestructief gedrag. Je bent voortdurend waakzaam en schrikt snel.
- Concentratieproblemen en slaapproblemen komen ook veel voor.
Als je deze symptomen minstens een maand lang ervaart en deze voor veel stress en beperkingen zorgen in je dagelijks leven, dan kan het zijn dat je PTSS hebt.
Het is belangrijk om professionele hulp te zoeken om deze symptomen correct te diagnosticeren, begrijpen en te behandelen. Vergeet niet dat je er niet alleen voor staat, en dat er effectieve behandelingen beschikbaar zijn om je te helpen. Verder in deze tekst kan je er een aantal terugvinden.
Belangrijke noot: De “classificatie” in de DSM-V van PTSS is eigenlijk een zeer specifieke diagnose waarbij een verzameling van intense gebeurtenissen en symptomen (intrusies, intense vermijding, stevige emotionele reacties, dissociatieve reacties, …) worden gebundeld. Heel wat mensen rapporteren echter pijnlijke levensgebeurtenissen die niet in het specifieke “A- criterium” van PTSS vallen (bv: levensbedreigende situaties, misbruik, …) maar desalniettemin bijzonder pijnlijk zijn. We denken dan aan emotionele verwaarlozing, verlieservaringen, scheidingen, eenzaamheid, isolatie, uitgesloten worden, rolomkering, faalervaringen, pesten, … Als dit bij jou het geval zou zijn, vrees dan niet. Ook van deze moeilijke herinneringen kan je herstellen met behulp van de juiste ondersteuning.
Oorzaken van de Posttraumatische-stressstoornis (PTSS)
Een posttraumatische stressstoornis (PTSS) kan worden veroorzaakt door verschillende factoren. Een belangrijke oorzaak is uiteraard de blootstelling aan ernstige traumatische gebeurtenissen. Dit kan optreden wanneer iemand direct een levensbedreigende situatie, ernstige verwonding, seksueel geweld of andere traumatische gebeurtenissen meemaakt. Daarnaast kan PTSS ook ontstaan wanneer iemand getuige is van soortgelijke gebeurtenissen die anderen overkomen, zoals geweld, ongevallen of natuurrampen. Bovendien kan het vernemen dat een naast familielid of goede vriend(in) een traumatische gebeurtenis heeft meegemaakt, vooral als het gaat om gewelddadige dood, ernstige verwonding of seksueel geweld, ook leiden tot PTSS.
Een andere factor die kan bijdragen aan het ontstaan van PTSS is herhaalde blootstelling aan traumatische details. Bepaalde beroepen of omstandigheden kunnen mensen blootstellen aan herhaalde of extreme traumatische gebeurtenissen, wat kan bijdragen aan de ontwikkeling van PTSS. Dit geldt bijvoorbeeld voor hulpverleners zoals soldaten, politieagenten, brandweerlieden of medisch personeel, die regelmatig geconfronteerd worden met de afschuwelijke details van traumatische gebeurtenissen (denk maar aan de vele overlijdens tijdens COVID in de ziekenhuizen).
Naast directe blootstelling aan traumatische gebeurtenissen en herhaalde blootstelling aan traumatische details, spelen ook kwetsbaarheid en risicofactoren een rol bij het ontstaan van PTSS. Mensen die eerder traumatische ervaringen hebben gehad of al eens PTSS hebben ervaren, lopen mogelijk een verhoogd risico op het ontwikkelen van PTSS. Daarnaast kan een gebrek aan sociale steun, zoals ondersteuning van familie, vrienden of sociale netwerken, het risico op PTSS vergroten. Ook de ernst van de traumatische gebeurtenis speelt een rol; hoe ernstiger de gebeurtenis, hoe groter het risico op PTSS. Ten slotte kunnen bepaalde persoonlijkheidskenmerken, zoals neuroticisme het risico op PTSS verhogen. Ook je hechtingsstijl kan deze vatbaarheid bepalen.
Het is belangrijk om te benadrukken dat PTSS een complexe aandoening is en dat verschillende factoren kunnen bijdragen aan het ontstaan ervan. De oorzaken kunnen variëren van persoon tot persoon, en niet iedereen die een traumatische gebeurtenis meemaakt, zal PTSS ontwikkelen.
Los daarvan hoeft het hebben van een bepaalde gevoeligheid nooit een fatalisme te worden. Een posttraumatische- stressstoornis ontwikkelt namelijk niet zomaar en er is vaak zeer betekenisvolle vooruitgang of zelfs genezing te bereiken. Er is met andere woorden altijd hoop!
Behandeling van PTSS
(Traumagerichte) Cognitieve Gedragstherapie
CGT is een veelgebruikte behandelmethode voor PTSS. Het richt zich op het identificeren en veranderen van negatieve gedachten, emoties en gedragingen die verband houden met het trauma.
De meest werkzame component bij (traumagerichte) cognitieve gedragstherapie is herhaalde imaginaire exposure. Daarbij wordt de persoon herhaald en langdurig blootgesteld aan de traumatische herinneringen, om zo de emotionele reactie (en vermijding!) te verminderen.
Een andere focus bij deze aanpak is exposure in-vivo aan situaties die in het dagelijks leven vermeden worden.
Zelf kies ik echter liever voor EMDR. Deze behandeling beschrijven mensen vaak als aangenamer. Bovendien treden er ook heel wat waardevolle inzichten en positieve veranderingen op die je minder uitgesproken ziet bij traumagerichte CGT. Desalniettemin is traumagerichte exposure een effectieve manier om te werken aan herstel.
EMDR
Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) is een psychotherapeutische benadering die effectief kan zijn bij de behandeling van posttraumatische stressstoornis (PTSS).
Met EMDR kan je op een meerlagige manier traumatische herinneringen verwerken die vastzitten in het geheugen en vaak blijvend spanning veroorzaken. Het meest in het oog springende kenmerk van EMDR is het gebruik van bilaterale stimulatie zoals oogbewegingen maar EMDR is eigenlijk véél meer dan dat. Het is een volwaardige therapievorm die bestaat uit verschillende fasen waarbij er steeds heel wat aandacht wordt besteed aan de draagkracht van de persoon.
Het doel van EMDR is om de emotionele lading en de negatieve overtuigingen die aan de traumatische herinneringen zijn gekoppeld te verminderen en de herinnering opnieuw te integreren. Door (onder andere) de bilaterale stimulatie te combineren met het ophalen van de traumatische herinnering, kunnen de intense emoties en lichamelijke sensaties die ermee gepaard gaan afnemen. Naarmate de behandeling vordert, kunnen ook nieuwe, positievere overtuigingen ontstaan over jezelf die gaandeweg de oude negatieve overtuigingen vervangen. EMDR kan met andere woorden helpen om de verwerking van traumatische herinneringen te bevorderen, emotionele stabiliteit te vergroten en symptomen van PTSS aanzienlijk te verminderen of zelfs op te heffen.
Het is belangrijk te vermelden dat het toepassen van EMDR therapie voorbehouden is aan opgeleide professionals. In België zorgt EMDR Belgium voor deze kwaliteitscontrole.
Andere behandelvormen
Voor PTSS zijn nog tal van andere therapieën mogelijk zoals bijvoorbeeld Narrative Exposure Therapy (NET), Brief Eclectic Psychotherapy (BEP), Cognitive Processing Therapy (CPT), …
Voor een uitgebreid overzicht van alle mogelijkheden verwijs ik graag door naar de indrukwekkende review paper van Lisa Burbac en collega’s (2023).
Cursus Ontmaskeren van Angst en Paniek
PS: Wil je leren om anders met je angsten om te gaan (zodat ze kunnen helen)? Bekijk dan hier mijn handige online cursussen over angst. Je bent ook van harte welkom op een LIVE- vorming!
PPS: Wil je een aantal video’s ontvangen die je al op weg kunnen helpen op weg naar genezing? Schrijf je dan hier geheel vrijblijvend in op de nieuwsbrief. Succes!