Dit weekend heb ik mezelf even gekweld met een uitdagende vraag. Stel dat ik iemand slechts één tip zou mogen meegeven om met zijn angsten om te gaan … welke tip zou dit dan zijn? Welke ‘tip’ onder de ‘tips’ is werkelijk CRUCIAAL en ESSENTIEEL om recht naar de kern van de meeste angstproblemen te gaan?
Ik geef het toe … het was geen eenvoudige opdracht. Een gek kan namelijk meer vragen stellen dan een wijze kan beantwoorden (en ik ben nu ook weer niet bepaald heel wijs te noemen).
Zoals ik had verwacht van mijn associatieve brein kwamen er tal van strategieën, methoden en inzichten naar boven. Maar wat zou de grootste gemene deler zijn in al deze inzichten? Waar komt het – als puntje bij paaltje komt – op neer als we doorheen alle theorie en boekenkennis zouden kijken?
Na een tijdje ontdekte ik al snel één gemeenschappelijk element. Let op, dit element is allesbehalve spectaculair. We kennen het allemaal want we gebruiken het elke dag. We gebruiken het als we opstaan, als we wandelen, als we naar de televisie kijken, mensen ontmoeten of situaties dienen in te schatten. Let op, hier komt het … het is ons lichaam. Tada!
Ons lichaam? Is dat het nu, je wereldschokkende inzicht Michel? Jaja, je leest het goed. Je lichaam! Het klinkt erg eenvoudig, maar … waarom het moeilijk maken als het ook makkelijk kan? Volg maar even mee!
De Aanpak van Angst binnen de Eerste en Tweede Generatie Gedragstherapie
Als we kijken naar hoe angst wordt benaderd in de klassieke gedragstherapie dan worden mensen blootgesteld aan de prikkel die voor hen angst oproept:
Carla, een jonge vrouw met een fobie voor autorijden gaat samen met haar therapeut opnieuw actief de baan op. De bedoeling is dat Carla het autorijden niet langer verbindt met angst, maar wel met een nieuwe, aangeleerde respons – kalmte en veiligheid. Door samen met de therapeut voortdurend de auto te nemen en daarbij de moeilijkheid van de opdrachten op te bouwen leert Carla dat auto = veilig, kalm is. Een bewezen behandeltechniek die bekend staat als exposure.
Maar wat gebeurt er precies tijdens zo’n exposure- sessie? Hoe zorgen deze in vivo blootstellingsexperimenten ervoor dat op termijn de angst van Carla voor een auto kan afnemen?
Wel, zoals zo veel angstlijders, weet Carla natuurlijk perfect met haar verstand dat de extreme vrees om te gaan autorijden buitenproportioneel is. Carla is namelijk helemaal niet gek! Ze kan observeren wat er allemaal in haar omgaat, maar ze lijkt alleen geen bewuste grip te krijgen op dat rottige fenomeen dat haar zo tergt.
Wat we kunnen opmerken is dus dat NIET de verstandelijke vermogens of vaardigheden van Carla zijn die het probleem vormen binnen haar angst. Denk trouwens maar eens aan jezelf … je weet ook best wel dat de angsten waar je mee kampt niet in verhouding staat tot een situatie. Alleen brengt dit inzicht je niet per se dichter bij de oplossing. Maar hoe dien je het dan wel te doen?
You Can’t Milk a Cow …
Keren we terug naar Carla, dan is het inderdaad niet haar verstand, maar WEL haar innerlijke gevoelswereld – of beter nog haar lichaam – dat alle angstsignalen produceert.
En … net zoals je geen koe kan melken door je handen in je zakken te houden (Admiral Freebee zeker?) kan je ook niet een angstprobleem oplossen door er voortdurend over te praten of er diep over na te denken. Het is namelijk het LICHAAM dat in eerste plaats moet overtuigd worden dat de kust veilig is.
Door gevreesde situaties TOCH aan te gaan DESONDANKS de ervaren angst (hoe erg ook!), kan het lichaam ECHT leren dat de gevreesde gevolgen niet optreden.
Naast exposure nemen gedragstherapeuten ook vandaag gedachten (cognities), interpretaties en kernovertuigingen mee in de behandeling.
Carla kan specifiek ook oefeningen krijgen om haar catastrofale gedachten objectief te verkennen en bevragen die haar doen belanden in een vicieuze cirkel. Door gedachten- experimenten op te zetten kunnen starre, negatieve denkpatronen worden doorbroken en later doorsijpelen als een vorm van tweede natuur.
Echter, de klassieke exposure- oefeningen blijven effectiever in het aanpakken van angst dan de meeste gedachten-experimenten. Desalniettemin kan het werken aan gedachten wel helpen om iemand BETER te motiveren een gedragsexperiment op te zetten & VOL TE HOUDEN.
Wat dus telt in deze affaire is dus iemand er toe te kunnen brengen afstand in zijn/haar gedachten te krijgen waardoor er actieve experimenten kunnen worden opgezet die het LICHAAM van de cliënt kunnen overtuigen dat het gevreesde rampscenario niet zal optreden.
Aanpak van Angst binnen de Derde Generatie Gedragstherapie – Acceptance and Commitment therapie & Mindfulness
Het opzetten van exposure- oefeningen heeft belangrijke nadelen. Zo haken veel mensen af tijdens de therapie omdat ze het werk te intens of zelfs onmenselijk vinden. Heel wat van mijn cliënten bijvoorbeeld komen in mijn praktijk terecht na een reeks pijnlijke en onvoldoende begeleide en geduide exposure- interventies.
De reacties op de zogeheten ‘derde generatie gedragstherapie’ zijn gelukkig een pak milder. ACT- therapie (Acceptance and Commitment) bouwt bijvoorbeeld verder op de inzichten van de vorige generaties therapieën, maar voegt hier tegelijkertijd enkele waardevolle elementen aan toe:
In plaats van een persoon voortdurend te motiveren om met exposure- oefeningen en gedachtenexperimenten gaat ACT niet per se uit van het verminderen van ANGST.
Klachtenafname is mooi meegenomen, maar de starre focus op het weg willen van angst kan het probleem soms nog erger maken. De kracht van ACT ligt daarentegen in het in kaart brengen van en het leren leven naar de belangrijke WAARDEN in je leven.
Zo kan Carla samen met haar ACT- therapeut in kaart brengen wat haar belangrijke waarden zijn. Carla geeft aan dat ze graag met haar zoontje naar zee wil gaan om met hem een mooi moment te delen. Het is deze waarde: “verbonden zijn met familie” die haar vervolgens zal inspireren DESONDANKS de angst en alle bijhorende vreselijke ‘sensaties’ en bijhorende gedachten TOCH de auto te nemen. Zo kan Carla samen met haar ACT- therapeut in kaart brengen wat haar belangrijke waarden zijn. Carla geeft aan dat ze graag met haar zoontje naar zee wil gaan om met hem een mooi moment te delen. Het is deze waarde: “verbonden zijn met familie” die haar vervolgens zal inspireren om DESONDANKS de angst en alle bijhorende vreselijke ‘sensaties’ en gedachten TOCH die auto te nemen.
PS: En als het nemen van de auto echter niet onmiddellijk lukt, dan verliest Carla niet het belangrijkste doel uit het oog: zo goed mogelijk proberen varen met haar bootje richting haar waardenhorizon.
Als je opnieuw tussen de regels leest dan is ook de meer ‘spontane’ exposure binnen de derde generatie gedragstherapie bedoeld om het LICHAAM van Carla te laten wennen aan het rijden met de auto. Door te leren de sensaties en gevoelens als louter ‘gevoelens en sensaties’ te benoemen en de gedachten te leren zien als ‘gedachten die opkomen en ook weer weggaan als reactie op een aangezette alarmcentrale in het lichaam’ kan er een vorm van gezonde controle komen.
Nieuwe Therapeutische Methoden (EMDR, Brainspotting, …)
Binnen EMDR of Brainspotting ligt er een felle klemtoon op hoe het lichaam reageert op een bepaalde situatie. Zowel in EMDR als in BSP (Brainspotting) wordt er actief gebruik gemaakt van mindfulness. De sterkte van deze therapieën ligt in het vermogen om de wortels van de angst aan te pakken.
We zijn namelijk sterk geneigd om onze gedachten te geloven als ze gepaard gaan met (of gestut worden door) onderliggende sensaties en gevoelens. Door deze lichamelijke reacties terug te traceren naar kernervaringen in de tijdslijn van de persoon en deze vervolgens te integreren met EMDR zal het lichaam niet meer reageren op ‘triggers’ in het huidige leven van de persoon.
Wat Nu?
Als je de bovenstaande paragrafen hebt gelezen zal het je duidelijk geworden zijn dat je angst niet kan oplossen met je verstand, maar dat je dingen dient te DOEN om je LICHAAM er van te overtuigen dat gevreesde rampscenario’s niet uitkomen.
Dit is niet evident. We hebben immers te maken met een overlevingsmechanisme in ons middenbrein dat ons met man en macht wil OVERTUIGEN (door sensaties te produceren ) dat er WERKELIJK iets mis is.
Om deze cirkel te doorbreken is het daarom belangrijk dat je de volgende vier stappen in het achterhoofd houdt:
- Leer het achterliggende angstmechanisme TEN VOLLE te begrijpen.
- Talm niet, maar doe iets. Of nog: je kan geen paardrijden (of koeien melken) door er enkel over te spreken. Denk eraan dat je niet kan doodgaan van sensaties die aangezet werden door je eigen lichaam (zelfs al denk je – catastrofale gedachte! – dat ze dit wel zouden kunnen doen).
- Volg bijvoorbeeld eens een ACT- cursus, overloop eens grondig de belangrijke waarden je leven en doe exposure in functie van deze waarden.
- Maak met andere woorden van angst- eliminatie geen hoofdprioriteit.
Succes!
Warme groet
Michel
