Inhoud
Wat is een Sociale Angststoornis of Sociale Fobie?
Als je lijdt aan sociale angst, kan dit je dagelijks leven behoorlijk verstoren. Sociale angst is een veelvoorkomende moeilijkheid (lees: de meest voorkomende angstproblematiek volgens onderzoek) waarbij je een intense angst ervaart voor sociale situaties, zoals het ontmoeten van nieuwe mensen, het geven van presentaties of zelfs het voeren van een eenvoudig gesprek.
Deze angst kan zo intens zijn dat het je belemmert in je dagelijks functioneren en je zelfs kan isoleren van de samenleving. Hoewel het woord ‘stoornis’ misschien zwaar klinkt, is het belangrijk om te weten dat er effectieve behandelingen en hoopvolle pistes zijn voor jouw herstel!
In dit artikel leer je meer over de symptomen en oorzaken van de sociale angststoornis. We bespreken ook de verschillende behandelingen die beschikbaar zijn, zodat je een onderbouwde keuze kunt maken vanuit jouw individuele behoeften.
PS: Als je graag wil leren hoe je kan leven zonder de beperkingen van sociale angst en wil ontdekken hoe je je zelfvertrouwen kan vergroten, kijk dan ook zeker even naar mijn vormingsaanbod.
Wat zijn de Symptomen van Sociale Angst?
Sociale angst kan ervoor zorgen dat je vreest dat je je op een manier zal gedragen waardoor anderen je negatief zullen beoordelen. Misschien ben je bang dat je iets gênants zult zeggen of dat je angstsymptomen zichtbaar zullen zijn (blozen, trillen, …). Het idee dat dit tot afwijzing of afkeuring van anderen kan leiden, kan zeer verontrustend zijn. Je ervaart voortdurend de vrees dat je niet aardig zal bevonden worden of als dom, lelijk of oninteressant worden weggezet.
Sociale situaties kunnen bijna altijd angst of vrees oproepen en je vermijdt ze of je ondergaat ze met intense angst of vrees, wat kan leiden tot een grote lijdensdruk. Veel mensen geven aan dat hun leven is beperkt door sociale angst, wat mogelijk andere problemen met zich meebrengt, zoals eenzaamheid, neerslachtigheid, machteloosheid, wanhoop, en een negatief zelfbeeld.
Het is belangrijk op te merken dat deze symptomen niet aan iets anders kunnen worden toegeschreven, zoals bijvoorbeeld bij de paniekstoornis (waar de nadruk hoofdzakelijk ligt op het vermijden van de fysieke panieksymptomen en bijhorende vreselijke gedachten) of bij neurodiverse mensen binnen bijvoorbeeld het autismespectrum (waar het omgaan met anderen veel overprikkeling en verwarring kan veroorzaken).
Verschillende Types
Als de angst zich beperkt tot spreken of andere vormen van optreden in het openbaar dan is de angst specifiek afgebakend en kunnen we (volgens de DSM-V) spreken van podiumvrees, performanceangst of prestatieangst.
Voorbeelden zijn het geven van presentaties, optredens bij muzikanten of het presteren op sportevenementen waar publiek aanwezig is.
Hoe zit het met Faalangst?
Faalangst wordt in de DSM-V niet opgenomen als een aparte categorie maar wordt gezien als een onderdeel van sociale angst (of gegeneraliseerde angst). Regelmatig wordt daarbij verwezen naar de begrippen “testangst” of “prestatieangst”.
Faalangst kan verschillende vormen aannemen. Van een hinderlijke – enigzins “draaglijke” – last tot een ernstig probleem met grote gevolgen voor het (schoolse) functioneren en levensgeluk. Het kan samengaan met een laag zelfbeeld, “storend” gedrag (in de lagere/secundaire school dan) of een negatieve houding tegenover school of academisch functioneren in het algemeen.
Regelmatig hoor je bij kinderen en jongeren trouwens ook de schrik om mama en papa teleur te stellen (dit terwijl de ouders in veel gevallen geen externe druk op het kind leggen). Ze kunnen perfectionistisch zijn waardoor het lijden niet altijd zo ‘zichtbaar’ is voor de buitenwereld (wat vaak nog extra pijnlijk is voor de angstlijder).
Oorzaken van Sociale Angst
De oorzaken van het ontwikkelen van een sociale angststoornis zijn, zoals bij veel menselijke moeilijkheden, vaak multi-factorieel. Zo zijn er inderdaad bepaalde onderliggende eigenschappen die mensen gevoeliger kunnen maken voor het ontwikkelen van sociale angst zoals gedragsinhibitie (bv: sterke verlegenheid, neiging tot terugtrekken, …) en de angst om negatief beoordeeld te worden.
Voor de SES is er ook een behoorlijk grote evidentie gevonden voor erfelijke factoren. Zo blijkt dat familieleden uit de eerste graad een twee tot zes keer grote kans hebben op een sociale angststoornis. Echter, vaak zien we natuurlijk een interactie tussen zowel genetische factoren en omgevingsinvloeden. Ouders functioneren namelijk vaak ook als sociaal angstige rolmodellen.
Ten slotte kunnen ook pijnlijke levensgebeurtenissen bijdragen tot het ontstaan en versterken van een sociale angststoornis. “Gênante” of “beschamende” situaties, uitgesloten worden, pesten, … kunnen een diepe indruk nalaten en bepaalde gevoelens, gedragingen en kernovertuigingen versterken. Ook niet- ingeloste emotionele behoeften uit de kindertijd kunnen “duwen” op deze vatbaarheid voor sociale angst.
Dat gezegd zijnde is het belangrijk om te vermelden dat er altijd hoop is. Sociale angst is zeker behandelbaar met de juiste inzichten, kennis en strategieën.
Andere klachten
De sociale angststoornis komt regelmatig ook met andere stoornissen voor zoals stoornissen in het gebruik van een middel en de depressieve stoornis.
Door te drinken (of te gebruiken) probeert een persoon namelijk pijnlijke gevoelens te dempen. Neerslachtigheid kan dan weer ontstaan door de grote eenzaamheid waarmee iemand kan worden geconfronteerd door het groeiende sociaal isolement.
Onthoud echter dat er steeds hoop is, waar je je ook bevindt. Eens je steeds meer inzicht verwerft in je klachten kan er een nieuw perspectief ontstaan. Je bent niet alleen! Onthoud dat de sociale angststoornis de méést voorkomende angststoornis is! Het is dan ook een door-en-door menselijke problematiek 😉
Verschil met andere Angststoornissen?
Paniekstoornis: iemand met sociale angst kan zeker paniekaanvallen hebben, al hebben deze een andere “kleur”. De grote zorg bij sociale angst ligt namelijk bij de angst voor een negatieve beoordeling en minder bij de fysieke “dreiging” van de paniekaanvallen zelf.
Agorafobie: als je (een paniekstoornis met) agorafobie hebt dan ligt de focus van de vermijding vooral op het uit de weg gaan van situaties waarin ontsnappen (of hulp krijgen) moeilijk is ten tijde van een paniekaanval. Als je echter sociaal angstig bent, dan zal de klemtoon meer liggen op het vermijden van een (mogelijk) kritisch oordeel van de ander. Iemand met sociale angst voelt zich meestal kalm als zij/hij alleen is. Bij agorafobie is het net omgekeerd (iemand heeft dan vaak een grote vrees om helemaal alleen het hoofd te bieden aan intense angst).
Gegeneraliseerde angst (GAS): zorgen maken (piekeren) kan zeker voorkomen bij sociale angst, al zijn de situaties meer toegespitst op sociale situaties. Bij gegeneraliseerde angst zie je dat het aantal situaties veel uitgebreider is (dus ook in andere situaties dan waar een oordeel mogelijk is). Bij GAS ligt de klemtoon op een aanhoudende, bijna alles-omvattende bezorgdheid en de intense vrees dat “het” (piekeren) uit de hand kan lopen.
Sociale Angst verklaarbaar door andere Diagnoses
Het is altijd belangrijk om steeds de volledige persoon te beluisteren en niet te snel gaan beginnen “etiketjes” kleven (zelf heb ik het dan ook niet zo met de DSM- manier van werken, maar soit). Iets kan namelijk erg goed lijken op een sociale angststoornis, maar eigenlijk eerder een uiting zijn van een geheel andere uitdaging.
Zo kan iemand binnen het autismespectrum zeker tekenen vertonen van sociale angst en daarbij een teruggetrokken leven lijden met veel vermijding. Echter … zowel de oorzaken van dit gedrag als de bijhorende begeleiding liggen hier anders. Zo kan het uitvoeren van gedragsexperimenten bij iemand binnen het spectrum zeer overprikkelend zijn en net contraproductief werken, terwijl het een waardevolle oefening kan zijn voor iemand met een sociale angststoornis.
Behandeling van Sociale Angst
Cognitieve Gedragstherapie
Op dit moment van schrijven is cognitieve gedragstherapie* de meest onderzochte behandelvorm voor de sociale angststoornis.
In deze vorm van therapie ga je werken op de kernangst van SAS: de (gevreesde) negatieve beoordeling door andere mensen. Enerzijds worden de verschillende denkfouten in kaart gebracht en systematisch aangepakt/uitgedaagd, anderzijds wordt er gewerkt met de (verhoogde) mate van zelfgerichte aandacht.
Als je sociale angst hebt, neem je namelijk minder goed informatie op van buitenaf. Je baseert je in interacties meer op van binnenuit gegenereerde informatie die “dysfunctioneel” (niet aangepast) is. Doordat je bovendien zo gefocust bent op je eigen interne signalen, gedachten en overtuigingen kan je soms minder adequaat reageren (je stelt bijvoorbeeld een vraag die al eens is gesteld) met een mogelijke reactie uit de omgeving (die dan weer je ergste vrees bevestigt). Een verhoogd zelfbewustzijn zorgt ervoor dat je (nog) meer bewust bent van lichamelijke reacties. Het versterkt tenslotte ook (vooral negatieve) emoties zoals angst.
In therapie ga je dus gaandeweg leren om minder op jezelf te focussen maar meer op wat er zich echt afspeelt in de buitenwereld (en op de taak die je vooropgesteld hebt). Hierdoor wordt het mogelijk nieuwe (adaptieve) informatie op te nemen die je negatieve opvattingen over jezelf en/of de ander kunnen gaan bijsturen. Daarnaast ga je ook de belangrijkste (aansturende) negatieve opvattingen onder de loep gaan nemen. Welke catastrofes verwacht je eigenlijk (bij het aangaan van een bepaalde situatie)? Hoe realistisch zijn deze catastrofes? Hoe vaak zijn ze al opgetreden en effectief uitgekomen?
Nieuw onderzoek laat trouwens ook interessante resultaten zien door computergestuurde aandachtstraining (attention bias modification) in te schakelen in combinatie met cognitieve gedragstherapie. Verder en groter onderzoek is echter nodig. Voor de psychology nerds … hier kan je alvast een meta- analyse vinden over attention bias modification waarin enkele voorzichtige observaties worden gemaakt.
(*) Dit wil echter niet zeggen dat er geen andere manieren van werken zouden bestaan die minstens even effectief kunnen zijn. Een one-size fits-all aanpak is namelijk behoorlijk reductionistisch. Verschillende therapeutische modellen hebben namelijk bijzonder waardevolle en empathische manieren van werken ontwikkeld zoals Emotion Focused Therapy, Focussing, EFIT (Emotionally Focused Individual Therapy), Transference Focused Psychotherapy, schematherapie, Hypnose, EMDR, Ego state therapy, Internal Family Systems (IFS), Psychodrama, sensorimotore psychotherapie, …
ACT
Wat is een Paniekaanval? En een Paniekstoornis?Bij ACT of Acceptance and Commitment Therapie worden angsten (en vermijding ervan) op een heel andere manier benaderd.
In plaats van heel actief te gaan oefenen op het “allermoeilijkste” en gedachten actief te proberen ombuigen, ga je met ACT vertrekken vanuit jouw belangrijkste waarden om zo op weg gaan naar een leven waar je gelukkig van wordt.
Terwijl je op pad gaat is het natuurlijk mogelijk dat je allerlei obstakels tegenkomt (zoals pijnlijke gevoelens, paniekaanvallen, gedachten en drukkende overtuigingen). Met ACT leer je echter op een andere manier om te gaan met deze uitdagingen. Dat kan door te oefenen om meer afstand te creëren tussen jou en je gevoelens en bijvoorbeeld met een nieuwe, frisse en open blik te kijken naar het verhaal dat je over jezelf vertelt.
EMDR
EMDR is een volwaardige therapeutische methode om pijnlijke levensgebeurtenissen (die nog in je rugzak zitten) opnieuw te integreren zodat ze geen invloed meer uitoefenen op je dagelijkse leven.
EMDR is oorspronkelijk onderzocht bij mensen die kampen met posttraumatische stress, maar wordt echter ook steeds meer ingezet bij andere klachten (waar ook kleine of grote levensgebeurtenissen een rol kunnen spelen).
Bij de sociale angststoornis kan het interessant zijn te kijken waar de klachten zijn ontstaan en/of verergerd. Situaties die specifiek met EMDR kunnen worden aangepakt kunnen bijvoorbeeld gaan over ervaringen waarin iemand zich erg beschaamd, vernederd, eenzaam en uitgesloten heeft gevoeld. Het kunnen situaties zijn waarbij een ander een oordeel heeft uitgesproken. Denk daarbij aan “foutgelopen” spreekbeurten of andere (nu nog als intens ervaren) situaties die afwijzing, schaamte, .. oproepen.
Een nieuwe manier van werken is ten slotte het gebruik van “flash forwards”. Sociale angst nam namelijk worden aangedreven door een toekomstig rampbeeld dat iemand in zijn hoofd heeft. EMDR kan dan niet enkel ingeschakeld worden op een herinnering uit het verleden, maar ook op een catastrofale geheugen-representatie in de toekomst zoals de ultieme sociale ramp waarin je je ziet volledig falen voor een groep of ziet “afgaan” in een bepaalde sociale interactie.
Schematherapie
Met schematherapie is het mogelijk in te werken op patronen die reeds lange tijd bestaan (vanuit de kindertijd) en direct en indirect sociale angst en het bijhorende vermijdingsgedrag onderhouden.
Schematherapie wordt ingeschakeld wanneer de klassieke interventies zoals taakconcentratietraining en cognitieve herstructurering niet de gewenste effecten heeft. Het is net als ACT en EMDR een prachtige therapie! Het zet in op het repareren van niet-ingeloste behoeften in de kindertijd door gebruik te maken van krachtige interventies zoals verbeelding, werken met de therapeutische relatie, rollenspelen, …
Maar wat bedoelen we met behoeften in de kindertijd? Wel, kinderen hebben namelijk nood aan veiligheid, stabiliteit, verbondenheid, autonomie, realistische grenzen, het mogen uiten van gevoelens en spontaniteit en spel), …
Als deze behoeften op jonge leeftijd chronisch en/of ernstig geschonden worden kunnen namelijk vroege onaangepaste schema’s ontstaan. Zo’n schema’s zijn dieperliggende gevoelens en overtuigingen over jezelf, anderen en de wereld die je blik op de wereld alsook je denken, je voelen, je handelen en de interpretatie van gebeurtenissen in je verdere leven kleuren.
In schematherapie gaan we dus actief aan de slag om deze schema’s te repareren zodat ze niet meer ongewild getriggerd raken. Het resultaat is meer vertrouwen en minder angst.
Cursus Ontmaskeren van Angst en Paniek
Naast tips en blogartikelen organiseer ik ook regelmatig een cursus in Regio Leuven in kleine groepjes en in een gemoedelijke en veilige sfeer. In die cursus leg ik je nog dieper uit (met tal van voorbeelden) wat angsten zijn (psychoeducatie), waarom je ze hebt gekregen en wat je er aan kan doen (zowel op korte/lange termijn) om opnieuw op pad te gaan.
De inhoud van de cursus is gebaseerd op inzichten uit de bovenstaande therapeutische modellen zoals cognitieve gedragstherapie, ACT, schematherapie en EMDR.
Wil jij er ook komaf meemaken? Bekijk dan nu het vormingsaanbod (bevat ook een filmpje waarin ik het programma uitleg)!
Veel succes!
Warme groet
Michel Lahaye
Klinisch Psycholoog