Een Paniekaanval of Paniekstoornis: Symptomen, Oorzaken en Behandeling

Inhoud

Wat is een Paniekaanval of Angstaanval?

PaniekaanvalAls je een paniekaanval (of een angstaanval) hebt dan ervaar je plots (vaak zonder een duidelijke aanleiding) een golf van diepe, intense angst of onbehagen die helemaal anders aanvoelt dan een gewoon “schrikje”. Deze golf bereikt binnen enkele minuten een piek waarna de symptomen van een paniekaanval spontaan terug afnemen.

Als je het meemaakt dan heb je het gevoel dat het dak eraf gaat. Mensen beschrijven het dan ook vaak als een onbeschrijfelijk, bijzonder eng, overweldigend en existentieel gevoel.

Symptomen van een Paniekaanval

In vergelijking met andere angstproblemen zijn de symptomen van een paniekaanval uitgesproken fysiek van aard. Verschillende (onschuldige!) fenomen kunnen optreden:

  • Intense angst
  • Hartkloppingen, bonzend hart of een versnelde hartslag
  • Zweten
  • Trillen of beven
  • Gevoelens van ademnood of verstikking
  • Gevoel naar adem te snakken
  • Pijn in de borst of een onaangenaam gevoel in de borststreek
  • Misselijkheid of maag/buikklachten
  • Een gevoel van duizeligheid, onvastheid, licht in het hoofd zijn of flauwvallen
  • Koude rillingen of opvliegers
  • Paresthesieën (verdoofd of tintelend gevoel)
  • Derealisatie (gevoelens van onwerkelijkheid) of depersonalisatie (het gevoel vervreemd van zichzelf te zijn.
Bij paniekaanvallen staan vaak volgende gedachten/overtuigingen centraal:
 
  • Vrees om alle controle en zelfbeheersing te verliezen
  • Vrees om “gek” te worden
  • Vrees om dood te gaan
 

Types Paniekaanvallen

Er bestaan twee soorten karakteristieke typen: verwachte paniekaanvallen en onverwachte paniekaanvallen (of paniekaanvallen uit het niets).

Verwachte (situatiegebonden) paniekaanvallen zijn aanvallen waarvoor een duidelijke aanleiding (trigger) bestaat, bijvoorbeeld situaties waar je al eens eerder een angstaanval hebt ervaren.

Onverwachte paniekaanvallen zijn aanvallen waarvoor op het moment dat ze optreden geen duidelijke aanleiding kan worden aangewezen. Het kan zijn dat je er zo één hebt gekregen uit het niets toen je aan het ontspannen was voor de televisie, in bad of tijdens een autoritje naar je favoriete vakantiebestemming.

Een specifieke paniekervaring die onverwacht kan optreden is trouwens een paniekaanval tijdens de nacht. In dat geval kan je plots wakker schieten in paniek (terwijl je net rustig zat te dromen). 

Wanneer spreken we van een Paniekstoornis?

Het hebben van een eenmalige paniekaanval (of zelfs een reeks paniekaanvallen) in je leven wil niet zeggen dat je ook aan een paniekstoornis lijdt. Het kan best zijn dat je gedurende een moeilijke periode in je leven er een aantal krijgt.

Om van een paniekstoornis te spreken dienen er namelijk nog een aantal andere elementen aanwezig te zijn.

Symptomen van Paniekstoornis

Ten eerste dienen de paniekaanvallen op zich een groot significant lijden met zich mee te brengen. Ten tweede is er bij een paniekstoornis sprake van een voortdurende bezorgdheid en/of preoccupatie over het krijgen van nieuwe paniekaanvallen of de gevolgen daarvan. Als je een paniekstoornis hebt dan kan het zijn dat je heel erg inzit dat je “ooit eens” alle controle zal verliezen, een hersenbloeding of hartaanval zal krijgen of helemaal gek zal worden.

Ten derde is er bij een paniekstoornis ook sprake van allerhande vormen van vermijding. Zo kan je proberen geen lichamelijke inspanningen meer te doen of ga je onbekende of lastige situaties vermijden. 

Het is natuurlijk belangrijk te vermelden dat de stoornis niet mag kunnen worden toegeschreven aan het gebruik van bepaalde middelen zoals drugs of medicatie of aan een andere somatische aandoening zoals een verstoorde schildklierwerking of hart- en longaandoeningen. Een arts kan hierbij eenvoudig uitsluiting geven.

Tot slot nog even een woordje van zorg. Let steeds op met zelfdiagnoses en vraag altijd advies van je hulpverlener en arts. Paniekaanvallen kunnen namelijk ook optreden binnen het kader van andere uitdagingen (somatisch – zie boven) of bijvoorbeeld na het meemaken van een traumatische levensgebeurtenis.

Wat bedoelen we met Agorafobie of "Pleinvrees"?

Het woord agorafobie wordt vaak fout begrepen. Het verwijst eigenlijk niet naar de angst voor pleinen, maar wel naar de angst om op een bepaalde plaats te zijn en daar een “gevreesde” paniekaanval te krijgen. 

Een persoon met agorafobie vreest dan ook deze situaties en zal proberen deze subtiel of minder subtiel te vermijden. De gedachten die spelen zijn vaak dat ontsnappen moeilijk zal zijn, hulp niet beschikbaar zal zijn of dat er andere machteloos makende of gênante symptomen zich zullen voordoen.

Bij agorafobie is er sprake van een duidelijke angst voor twee (of meer) van de volgende vijf situaties:

  • Vervoersmiddelen (auto,  bus, trein, schip, vliegtuig, …)
  • Open ruimtes (parkeerplaatsen, marktpleinen, bruggen, festivalweides, ..)
  • Afgesloten ruimtes (winkels, theaters, bioscopen, boiler room op Pukkelpop, …)
  • In de rij staan of zich in een menigte bevinden
  • Alleen naar buiten gaan zonder partner, vriend(in) of familielid
Mensen met agorafobie gaan bewust situaties vermijden. Het kan zijn dat ze ook personen mee inschakelen om hen veiliger te doen voelen. Ook dat laatste is een (meer subtiele) vorm van vermijding.
 
Agorafobie kan los worden gebruikt als “diagnose”, maar kan ook samen met de diagnose “paniekstoornis” worden toegekend.

Oorzaken van Paniekstoornis

Zoals bij veel moeilijkheden die we als mens kunnen ervaren is het niet zo evident de precieze oorzaken van paniekstoornis te benoemen.

Er zijn genetische en fysiologische studies gedaan. Zo weten we dat er bij nakomelingen van ouders met angststoornissen, depressieve- en bipolaire stemmingsstoornissen een verhoogd risico bestaat op een paniekstoornis.

Echter, dat laatste zegt je niks over de kans op herstel. Het ervaren van angst en het krijgen van paniekaanvallen is in slechts een zéér klein aantal gevallen gelinkt aan biologische factoren zoals een verstoord neurotransmittersysteem (en zelfs dan nog is er marge).

Wat hoopvoller is echter, is dat we weten dat er ook linken bestaan tussen pijnlijke levenservaringen en niet- ingeloste (emotionele) behoeften in de kindertijd. Ten slotte weten we ook dat er tal van therapeutische manieren bestaan om met paniekaanvallen om te gaan waardoor ze significant dalen op langere termijn.

Er is met andere woorden altijd hoop!

Paniekstoornis en andere klachten

Iemand met een paniekstoornis is vaak bezorgd omdat hij/zij ook nog andere klachten heeft. Dat is echter goed zichtbaar en verklaarbaar. Neerslachtige gevoelens (vaak secundair door de ervaren machteloosheid en hopeloosheid) komen er vaak voor (al dan niet in de vorm van een depressie). Ook middelenmisbruik kan optreden in combinatie met een paniekstoornis. Dat laatste is ook vaak om de gevoelens van angst te dempen (of in sommige situaties te maskeren) tijdens een paniekaanval.

Behandeling van Paniekstoornis

Cognitieve Gedragstherapie voor Paniekstoornis

De bekendste – en meest onderzochte – manier om de paniekstoornis te behandelen is door gebruik te maken van interoceptieve exposure uit de cognitieve gedragstherapie.

Bij deze vorm van blootstelling gaat de hulpverlener samen de lichamelijke sensaties oproepen die bij paniek horen. De therapeut gaat daarbij ook bepaalde gedachten en overtuigingen (“ik kan dit niet aan”, “ik ga gek worden”, “ik verlies alle controle”) gaan toetsen.

Uiteraard wordt de patiënt voldoende voorbereid op deze oefeningen en krijgt hij/zij eerst uitgebreide uitleg over wat paniekaanvallen precies zijn en hoe ze in stand worden gehouden (psychoeducatie). De patiënt krijgt ook oefeningen mee naar huis om verder mee aan de slag te gaan.

ACT bij Paniek en Angst

Bij ACT of Acceptance and Commitment Therapie worden angsten (en vermijding ervan) op een heel andere manier benaderd.

In plaats van heel actief te gaan oefenen op het allermoeilijkste en gedachten actief te proberen ombuigen, ga je met ACT vertrekken vanuit jouw belangrijkste waarden om zo op weg gaan naar een leven waar je gelukkig van wordt.

Terwijl je op pad gaat is het natuurlijk mogelijk dat je allerlei obstakels tegenkomt (zoals pijnlijke gevoelens, paniekaanvallen, gedachten en drukkende overtuigingen).  Met ACT leer je echter op een andere manier om te gaan met deze uitdagingen. Dat kan door te oefenen om meer afstand te creëren (defusie) tussen jou en je gevoelens tijdens een paniekaanval en bijvoorbeeld met een nieuwe, frisse en open blik te kijken naar het verhaal dat je over jezelf vertelt.

EMDR voor Paniekaanvallen en Paniekstoornis

EMDR is een volwaardige therapeutische methode om pijnlijke levensgebeurtenissen (die nog in je rugzak zitten) opnieuw te integreren zodat ze geen invloed meer uitoefenen op je dagelijkse leven.

EMDR is oorspronkelijk onderzocht bij mensen die kampen met posttraumatische stress, maar wordt echter ook steeds meer ingezet bij andere klachten (waar ook kleine of grote levensgebeurtenissen een rol kunnen spelen).

Verder weten we dat het ervaren van een eerste paniekaanval ook een traumatische gebeurtenis kan zijn. Binnen dit kader kan er dus ook gekozen worden om EMDR te doen op de verschillende ervaringen van paniek.

Een nieuwe manier van werken is ten slotte het gebruik van “flash forwards”. Paniekaanvallen kunnen namelijk worden aangedreven door een toekomstig rampbeeld dat iemand in zijn hoofd heeft. EMDR kan dan niet enkel ingeschakeld worden op een herinnering uit het verleden, maar ook op een catastrofale geheugen-representatie in de toekomst.

Schematherapie voor Paniekstoornis

Met schematherapie is het mogelijk in te werken op patronen die reeds lange tijd bestaan (vanuit de kindertijd) en direct en indirect paniekaanvallen en vermijdingsgedrag onderhouden.

Schematherapie wordt ingeschakeld wanneer de klassieke interoceptieve exposure niet de gewenste effecten heeft. Het is net als ACT en EMDR ook een prachtige therapie! Het zet in op het repareren van niet-ingeloste behoeften in de kindertijd door gebruik te maken van krachtige interventies zoals verbeelding, werken met de therapeutische relatie, rollenspelen, …

Maar wat bedoelen we met behoeften in de kindertijd? Wel, kinderen hebben namelijk nood aan veiligheid, stabiliteit, verbondenheid, autonomie, realistische grenzen, het mogen uiten van gevoelens en spontaniteit en spel), …

Als deze behoeften op jonge leeftijd chronisch en/of ernstig geschonden worden kunnen namelijk vroege onaangepaste schema’s ontstaan. Zo’n schema’s zijn dieperliggende gevoelens en overtuigingen over jezelf, anderen en de wereld die je blik op de wereld alsook je denken, je voelen, je handelen en de interpretatie van gebeurtenissen in je verdere leven kleuren.

In schematherapie gaan we dus actief aan de slag om deze schema’s te repareren zodat ze niet meer ongewild getriggerd geraken. Het resultaat is meer rust en balans en minder paniek en angst.

Bron:  https://www.schematherapievlaanderen.be

Wat kan ik doen? Alvast wat tips!

Wil je nu al enkele manieren ontdekken om beter om te gaan met paniekaanvallen op een onderbouwde manier? Bekijk dan hier alvast mijn 7 tips (video) om angstaanvallen te stoppen.

Cursus Ontmaskeren van Angst en Paniek

Naast tips en blogartikelen heb ik ook een online programma met uren video’s en oefeningen uitgewerkt over paniekaanvallen. Erg handig als je het nog niet aandurft om een LIVE cursus te volgen.

 

Online Cursus Paniekaanvallen 

De cursussen rond paniekaanvallen, sociale angst en piekeren vinden plaats in Regio Leuven. Ze gaan door in kleine groepjes en in een gemoedelijke en veilige sfeer. In die cursus leg ik je nog dieper uit (met tal van voorbeelden) wat paniekaanvallen en angsten zijn (psychoeducatie), waarom je ze hebt gekregen en wat je er aan kan doen (zowel op korte/lange termijn) om opnieuw op pad te gaan.

De inhoud van de cursus is gebaseerd op inzichten uit de bovenstaande therapeutische modellen zoals cognitieve gedragstherapie, ACT, schematherapie en EMDR.

Wil jij ook komaf maken met angsten? Bekijk dan nu het vormingsaanbod (bevat ook een filmpje waarin ik het programma uitleg)!

Veel succes!
Warme groet

Michel Lahaye
Klinisch Psycholoog