En wat als je je niet kan vinden in de andere twee vorige blogposts? Ben je een hopeloos geval als de oorzaak niet of verre van duidelijk is? Zeker en vast niet! In deze laatste post verkennen we enkele andere mechanismen en oorzaken die kunnen spelen bij het ontstaan of versterken van een angstproblematiek.

Voorbeeld 1 – Access Denied!

Tony kan er maar niet bijkomen. Verschillende therapieën heeft hij al achter de rug, maar geen enkele hulpverlener lijkt er een touw aan te kunnen vastknopen. Hij heeft tal van mindfulness- cursussen geprobeerd, maar ook zelfhulpprogramma’s, langdurige gesprekstherapieën en een aantal pogingen om geschikte medicatie te vinden bij minstens vier verschillende psychiaters. Tony’s geduld begint stilaan op te geraken. Daarnaast heeft hij ook reeds een EMDR- therapeut gehad die beweerde dat deze methode niet op hem van toepassing was. Dit heeft de therapeut geconcludeerd na een mislukte poging om EMDR toe te passen op een pestsituatie in de lagere school. Tony vertoonde namelijk hevige hoofdpijn en trok vervolgens lijkbleek weg.

Nochtans is er niks fundamenteel mis met Tony. Maar, de sterke en aversieve reactie op de EMDR- sessie zou bij de vorige therapeut een belletje moeten doen laten rinkelen. Bij een eerste oppervlakkige navraag naar de levensloop van Tony komen er weinig zaken boven die zijn angstprobleem zouden kunnen verklaren. Tony beschrijft een gelukkige jeugd te hebben gekend. Hij heeft ook een goede relatie met zijn ouders en familie. Tenslotte heeft bij zijn weten geen pijnlijke gebeurtenissen meegemaakt. Niet als kind en niet als volwassene. Hoe moet het nu verder?

Het probleem ligt echter subtieler. Waar de stem van Tony zwijgt, spreekt zijn lichaam. Als we doorvragen naar de verschillende periodes uit zijn leven wordt Tony opnieuw heel erg onrustig. Hij krijgt het warm en koud wanneer we over een specifieke periode uit zijn leven gaan. Tony zegt dat hij heel ‘fuzzy’ wordt (verward in zijn hoofd). Alles is zwart, alsof er een gat zit in zijn verleden waar hij niet bij kan (en niet bij wil).

Met andere woorden: de oorzaken zijn aanwezig in de vorm van pijnlijke gebeurtenissen, maar Tony is (nog) niet in staat om deze (volledig) voor de geest te halen. Zijn lichaam daarentegen spreekt wel boekdelen en daar valt zeker mee te werken!

Voorbeeld 2 – Mixed Feelings

Maar de oorzaken kunnen nog subtieler liggen. Zo wordt Bas erg kwaad wanneer ik vraag hoe het er bij hem thuis aan toe ging. “Gewoon, normaal”, bijt hij van zich af. En: “wat heeft dat met mijn angst te maken?” “Ik wil NU van mijn angst verlost worden”.

Na therapie is Bas in staat te herkennen dat er nooit echt plaats was voor hem en zijn broer. De moeder van Bas was een harde tante die hem voortdurend inpeperde dat hij zich niet zo diende aan te stellen. Immers: de problemen die zij heeft zijn toch veel erger?

Ze liet het ook niet na voortdurend te bevestigen hoe teleurgesteld ze wel was in hem. Nooit verbaal. Altijd non-verbaal en aldus Bas “onbewijsbaar” naar de buitenwereld toe. Hij herinnert zich geen “trauma’s” (in de klassieke zin van het woord) maar wel haar manipulatieve trekken. Ze kon kwaad worden om niks en hem de hele dag negeren. Niemand in de familie geloofde Bas. Vera (moeder) was toch altijd zo vriendelijk en hardwerkend? Bas was de moeilijke. De zoon die niet goed kon studeren en die altijd problemen zocht waar er geen zijn.

Bas ontdekte dat deze ervaringen ook meespeelden in het aangaan van liefdesrelaties met vrouwen. Het leek wel alsof hij voortdurend de ‘verkeerde’ eruit had gekozen. Eerst werd hij stapelverliefd, dan doodsbang dat ze hem zouden laten vallen voor iemand anders (terwijl dit nooit het geval was). Moe van het vechten met zijn eigen tegenstrijdige gevoelens gaf hij er dan maar de brui aan. Maar dan voelde hij zich weer erg alleen en begon alles opnieuw van voor af aan. Wanneer Bas er wel eens “eentje vond die ‘normaal’ was” (zijn woorden) dan werd hij het al snel beu.

Bas voelde zich tenslotte ook snel persoonlijk aangevallen. Hij ging dan snel in de ‘tegenaanval’. Regelmatig betrapte hij er zichzelf op dat hij mensen zeer snel ‘afschreef’.

Nu spelen deze situaties niet meer op. Hij heeft na de therapie het diepe besef opgedaan dat de situaties in het hedendaagse leven ‘triggers’ zijn die reacties en gevoelens losmaken uit het verleden. Hij wist wel bijvoorbeeld dat hij zijn werk goed deed & dat zijn baas het goed meende, maar voelde zich toch minderwaardig telkens hij feedback ontving.

Bas vond niet van zichzelf dat hij mocht falen. Hij moest maar niet zo zwak zijn! Verder wist hij wel ergens dat hij mensen meer zou mogen vertrouwen, maar hij kon zich maar niet over dit gevoel zetten. Hij wist wel dat verbondenheid ervaren in een relatie niet ‘belachelijk’ was, maar trapte toch voortdurend in dezelfde val.

De angst van Bas is dus moeilijk te herleiden naar één of meerdere pijnlijke gebeurtenissen uit het verleden. Echter, de angstklachten verwijzen wel duidelijk naar een reeks pijnlijke interpersoonlijke ervaringen. Deze ervaringen hebben geleid tot de ontwikkeling van schema’s over hoe de wereld in elkaar zit: “Mensen zijn fundamenteel niet te vertrouwen“.

Daarnaast zaten op het tonen van kwetsbaarheid en het ervaren van een authentieke, diepe en positieve verbondenheid grote taboes. Nochtans maakt dit ons leven net de moeite waard! Het zorgt ervoor dat we ons gedragen voelen in het leven & onszelf kunnen zijn op allerlei manieren.

De voortdurende confrontatie met het idee dat je overal (existentieel) alleen voor staat zorgt er tenslotte voor dat ons organisme – dat gemaakt is om ons in groep te bewegen – voortdurend op “high alert” staat. En dat … kan leiden tot angst en andere symptomen. Plain and simple.

De afwezigheid van ‘positieve’ interpersoonlijke ervaringen is ook traumatiserend

Het ontbreken van pijnlijke gebeurtenissen in het verleden helpt natuurlijk om sneller een gelukkig en evenwicht persoon te zijn in het heden. Maar er is meer nodig dan de afwezigheid van negatieve herinneringen aan de kindertijd om te kunnen “flowen” in ons dagelijkse leven.

Het veelvuldig aanwezig zijn van positieve ervaringen is eveneens vereist om in je volle kracht te kunnen staan in het hier-en-het-nu. Sterker nog: het bepaalt in belangrijke mate of je jezelf kan toestaan positieve ervaringen toe te laten. Tal van cliënten hebben bijvoorbeeld grote problemen met het ontvangen van complimenten of het ervaren van affectie of authentieke verbondenheid. Dat is jammer, want het zijn net deze ervaringen die ons leven de moeite waard maken en zin geven.

Sommige cliënten hebben een waslijst aan ernstige trauma’s in de kindertijd en adolescentie, maar slagen er in om deze gebeurtenissen relatief snel te integreren met EMDR. Maar minstens evenveel cliënten vinden het bijzonder moeilijk door deze herinneringen te werken in therapie. De EMDR stagneert dan vaak: “zie je wel, ik ben niet de moeite waard!”, “man, wat belachelijk”, “ik ben toch echt wel hopeloos na zoveel sessies!”.

De reden dat cliënten met een waslijst aan trauma’s deze relatief snel kunnen verwerken is meestal de aanwezigheid van positieve, interpersoonlijke ervaringen. Desondanks de moeilijke gebeurtenissen, zijn er altijd nog belangrijke anderen geweest waarbij de persoon in kwestie terecht kon. Hij/zij heeft dus gevoelsmatige ervaringen gehad geliefd, omringd, gehoord, beschermd, betrokken te zijn geweest. Ze hebben minder het gevoel gehad dat ze fundamenteel en existentieel alleen stonden in het leven. Een “key factor” binnen traumatisering.

De Realiteit: Een Combinatie van Factoren

Bij de meeste mensen is er niet één duidelijk oorzaak die leidt tot de ontwikkeling van angst. Vaak gaat het om een combinatie van subtiele en minder subtiele oorzaken die op elkaar inwerken.

Conclusie

In deze drie artikelen hebben we verschillende oorzaken besproken die kunnen leiden tot het ontstaan van angst. Deze kunnen gaan van “vrij duidelijk” (het meemaken van een eenmalige, pijnlijke gebeurtenis die blijft nazinderen in het brein – de snelkookpan) tot een “vaag en onduidelijk kluwen van moeizame, interpersoonlijke relaties met belangrijke anderen”.

Gelukkig bestaan voor elk van deze situaties aangepaste interventies die de ‘angel’ eruit kunnen halen. Het brein is namelijk plastisch en dit staat los van hoelang je al met je klachten rondloopt.

Er is dus hoop!

Ik wens je veel succes!

Warme groet!
Michel