Als je plots wordt overvallen door een intense angst of een intens onbehagen dan weet je niet wat je overkomt. Zeker wanneer deze angst ook nog eens uit het niets lijkt te komen! En … is het eigenlijk wel echt een paniekaanval en is er iets veel erger met mij aan de hand? In dit artikel overloop ik samen met jou de verschillende symptomen van een paniekaanval en hoe die bijvoorbeeld verschillen van gezondheidsproblemen.
We kijken eerst samen naar de lichamelijke gewaarwordingen en symptomen die je tijdens een paniekaanval kan ervaren en welke angstige gedachten en rampscenario’s je daarbij kan krijgen. We leggen daarna ook het verschil uit tussen een eenmalige paniekaanval en een paniekstoornis.
Ten slotte onderzoeken we hoe je het best met een paniekaanval kan omgaan, wat de onderliggend oorzaken kunnen zijn en hoe ten slotte opnieuw (gezonde!) controle krijgen over je leven.
Hoe is het om een paniekaanval te hebben?
Tijdens een paniekaanval voelen mensen zich helemaal anders dan bij gewoon wat bang zijn voor een specifiek situatie. Je ervaart namelijk een intense angst die je nog nooit eerder hebt ervaren. Je hebt daarbij het gevoel dat de hemel op je kop valt en dat je laatste dagen geteld zijn. Een paniekaanval voelt heel existentieel aan en is ontzettend lastig en heel ellendig om door te maken.
Paniekaanvallen verschillen dus fundamenteel van een beetje bang zijn, gezonde stress of een tikkeltje nerveuze spanning! Je voelt je tijdens een angstaanval namelijk intens in gevaar zonder dat er soms een duidelijke oorzaak kan aangewezen worden. Dat laatste noemen we een onverwachte paniekaanval.
Hoe erg het ook kan voelen … je bent helemaal niet gek ! En er is al helemaal niets mis met jou!
Symptomen paniekaanval
Paniek begint meestal out-of-the-blue. Het kan zijn dat je bijvoorbeeld rustig met de wagen rijdt of naar de televisie aan het kijken bent en dat je plots wordt overvallen door een extreme angst die je nog nooit eerder hebt ervaren. Je krijgt daarbij een boost van adrenaline en een heleboel fysieke symptomen, gevoelens en angstige gedachten.
Een paniekaanval wordt gekenmerkt door onderstaande symptomen:
Intense angst en intens onbehagen
Zoals ik al had geschreven is het meemaken van een paniekaanval iets helemaal anders dan het ervaren van een schrikje. Je ervaart een zeer intense angst die helemaal niet meer in verhouding staat tot de situatie. Je voelt je diep in gevaar en je hebt het gevoel dat je de controle verliest.
Waar doenbare stress en gewone schrik (bijvoorbeeld in bepaalde situaties zoals een examen, een toespraak, …) dus controleerbare gevoelens zijn, ervaar je bij paniekaanvallen sterke gevoelens van controleverlies.
Hartkloppingen, bonzend hart of een versnelde hartslag
Het ervaren van een bonzend hart is zeer vaak voorkomend tijdens een paniekaanval. Dat is normaal want door de activatie van het angstsysteem gaat het hart overuren doen om alle bloed rond te pompen. Bloed dat nodig is om de spieren te voorzien van de nodige zuurstof om vervolgens actie te ondernemen. Daarnaast kan het ook zijn dat je hart af en toe een sprongetje maakt. Ook dat is heel normaal en compleet onschuldig.
Hoe dan ook is het altijd relevant om eerst even een medische check-up te laten doen bij je arts. Daarmee bedoel ik niet om een hyper-focus te beginnen leggen op je gezondheid en alle mogelijke gevolgen, maar gewoon om enkele dingen uit te sluiten zodat je meer bent gerustgesteld.
Trillen of beven
Trillen of beven is ook een bekend fenomeen bij paniekaanvallen. Het komt daarnaast ook voor bij sociale angst trouwens. Dit fenomeen komt vaak voor na een paniekaanval en is eigenlijk een heel goed teken. Het wil zeggen dat je lichaam spanningen loslaat. Dit is een bekende respons uit de dierenwereld waarbij dieren letterlijk de spanning uitschudden.
Overmatig zweten
Als je een paniekaanval hebt, dan wordt je lichaam geactiveerd om te gaan reageren op een dreiging. Deze activatie kan leiden tot veranderingen in de lichaamstemperatuur en de bloedtoevoer naar verschillende delen van het lichaam. De verhoogde activiteit kan ervoor zorgen dat je je koud en rillerig voelt, zelfs als de omgevingstemperatuur normaal is.
Last met ademen, ademnood, naar adem snakken of gevoel van verstikking
Het gevoel niet genoeg lucht te krijgen is ook een heel bekend en onschuldig fenomeen tijdens paniekaanvallen. De angst kan hier ontstaan dat je zal verstikken of misschien wel plots zal gaan stoppen met ademen. Dat is natuurlijk niet het geval, maar het gevolg van je aangezette angstsysteem en een reeks gekoppelde rampscenario’s.
Mensen die gevoelig zijn aan paniekaanvallen kunnen soms ook een verstoord ademhalingspatroon hebben. Dit wordt ook hyperventilatie genoemd. Dat laatste is echter een oude term en verwijst hoofdzakelijk naar de uitingen van een paniekaanval.
Misselijkheid, pijn in de buik, buikloop of spijsverteringsklachten
Buikklachten komen vaak voor bij paniekaanvallen, net zoals in situaties waarin je in het algemeen veel stress ervaart. Niet zelden zie je studenten naar het toilet spurten als het examen bijna zal gaan beginnen. De klachten kunnen gaan van een paar onaangename sensaties tot het gevoel ziek te zijn. Deze gevoelens zijn echter perfect verklaarbaar vanuit de plotse stressrespons van je lichaam. De klachten kunnen meer uitgesproken zijn bij mensen die al gevoeliger waren aan gastro- intestinale klachten.
Een gevoel van duizeligheid, onvastheid, licht in het hoofd zijn of flauwvallen
Bij paniek is het zeer normaal om je duizelig of draaierig te voelen. Om je lichaam namelijk klaar te maken om actie te gaan ondernemen ga je sneller ademhalen. Meestal gaan mensen in dat geval over-ademen (hyperventileren). Deze sensaties – hoe overweldigend of angstaanjagend ze ook overkomen – zijn opnieuw perfect verklaarbaar en onschuldig. Uiteraard kunnen deze sensaties ook met allerlei rampscenario’s gecombineerd gaan.
Koude rillingen of opvliegers
Als je een paniekaanval hebt, dan wordt je lichaam geactiveerd om te gaan reageren op een dreiging. Deze activatie kan leiden tot veranderingen in de lichaamstemperatuur en de bloedtoevoer naar verschillende delen van het lichaam. De verhoogde activiteit kan ervoor zorgen dat je je koud en rillerig voelt, zelfs als de omgevingstemperatuur normaal is.
Paresthesieën (verdoofd of tintelingen)
Naast koude rillingen kan bij een paniekaanval ook paresthesieën ervaren. Dit zijn abnormale gewaarwordingen in de huid.
Tijdens een paniekaanval kan de bloedtoevoer naar bepaalde delen van het lichaam tijdelijk veranderen (waaronder dus de huid) wat kan zorgen voor tintelingen, branderigheid of gevoelloosheid. Dit mechanisme is echter ongevaarlijk.
Derealisatie (gevoelens van onwerkelijkheid) of depersonalisatie (het gevoel vervreemd van zichzelf te zijn.
Derealisatie verwijst naar de ervaring dat je de wereld plots vanop afstand ziet. Je kan het gevoel hebben dat je erg ver van de wereld verwijderd bent. Je voelt je een automatische piloot die zich beweegt in een soort van vlakke wereld zonder aarding. De symptomen zijn echter onschuldig en ontstaan door een overprikkeling van intense angst. Hierdoor trekt het brein tijdens de paniekaanval als het ware een gordijn op tussen jou en de wereld.
Hetzelfde geldt voor depersonalisatie waarbij je het gevoel kunt hebben niet helemaal meer in je lichaam te zitten. Je weet daarbij wel dat jij het bent, maar je voelt het niet zo aan. Het kan zijn dat je bijvoorbeeld je gezicht aanraakt, maar dit vreemd aanvoelt. Of je kan het gevoel krijgen dat je persoonlijkheid of ziel helemaal is kwijtgeraakt. Ook dat laatste is natuurlijk niet het geval. Het is enkel een beschermingsmechanisme van een overweldigd brein dat je tijdens de paniekaanval tracht te beschermen.
Typische Gedachten bij Extreme angst
Tijdens een paniekaanval ervaar je ook volgende gedachten/overtuigingen:
Vrees dat je de controle zal verliezen
Vrees dat je je zelfbeheersing zal verliezen
Vrees om gek te worden
Vrees om dood te gaan
Vrees om een hersenbloeding te krijgen
Vrees om een hartaanval te krijgen
Soms: vrees om naast deze gedachten ook de aandacht te trekken en zichzelf belangrijk te maken (sociale angst).
De paniekaanval zal normaal gezien een piek bereiken na 15 tot 13 minuten en vanzelf overgaan. Het kan ook zijn dat je langer intense angst ervaart, zeker als je zelf extra olie op het vuur gooit. Het is echter mogelijk om met paniekaanvallen om te gaan en er effectief iets aan te doen. Op die manier kunnen ze gaandeweg uitdoven. Als je nog niet weet hoe je dit kan doen vrees dan niet! Het ontbreekt je op dit moment gewoon nog aan de juiste kennis en aanpak om dit op een gerichte manier aan te pakken.
Wat is het verschil tussen een paniekaanval en een paniekstoornis?
Sommige mensen hebben in hun leven slechts één of enkele paniekaanvallen. Die ontstaan vaak in periodes van verhoogde stress. Deze mensen linken vrijwel onmiddellijk hun overweldigende klachten aan de stressvolle periode, maar zijn er niet ongerust over. Ze gaan met andere woorden het gevaar niet in het eigen lichaam gaan zoeken en beperken hun leven ook niet in functie van de eenmalige paniekaanval.
Mensen met een paniekstoornis lokaliseren het gevaar wel in het eigen lichaam. Ze zijn zo hard geschrokken dat ze er alles aan willen doen om een nieuwe paniekaanval te voorkomen. Ze ontwikkelen angst voor de angst en vermijden allerlei situaties waarin ze een volgende paniekaanval kunnen krijgen. Dit perkt natuurlijk sterk hun leven in waardoor ze in een vicieuze cirkel terecht komen. Het is echter mogelijk om opnieuw uit deze cirkel te geraken met de juiste kennis.
Wat moet je doen als je een paniekaanval hebt?
Er bestaan verschillende manieren om met paniekaanvallen om te gaan. Het tempo en de weg verschilt daarbij van persoon tot persoon.
Eerst en vooral is het zeer belangrijk om diep te begrijpen wat een paniekaanval is. Je dient als het ware de angst op een diepe manier te gaan ontmaskeren. Door goed te begrijpen wat er met jou aan de hand is, kan je vertrouwen ontwikkelen dat paniekaanvallen kunnen uitdoven.
Ten tweede kan je leren om terug stap-voor-stap bepaalde situaties aan te gaan. Dit wordt ook wel graduele exposure genoemd in de cognitieve gedragstherapie. Je gaat daarbij de symptomen gaan tolereren waardoor je brein er geen angst meer voor ontwikkelt. Het principe is op zich eenvoudig … neem de angst voor de angst weg en je bent al sterk op weg naar genezing! In deze stap kan je diffusie- technieken aanleren waarbij je je niet meer gaat identificeren met je gevoelens. Je bent immers je angstgevoelens niet, maar je hebt deze. Door je angstige gedachten en rampscenario’s op een afstand te bekijken kan er ruimte ontstaan en kunnen de paniekaanvallen gaandeweg hun kracht verliezen. Ook letten op een rustige ademhaling kan een krachtige manier zijn om door angstaanvallen te geraken. Let wel op dat je deze niet toepast op een enge manier (om die ellendige angst wég te krijgen) want dan vecht je opnieuw tegen je symptomen en dat is niet constructief.
In de laatste stap kan je leren om ook aan de onderliggende oorzaken te werken van je angst. De achterliggende oorzaken van angst kunnen bijvoorbeeld pijnlijke levensgebeurtenissen zitten of niet- ingeloste behoeften in het verleden. Door gericht te werken op deze kernervaringen met bijvoorbeeld schematherapie, EMDR of Emotion Focused Therapy, … kan je de echte kern ook van de angsten gaan ontmijnen.
Omgaan en Helen van Paniekaanvallen
Om je bij te staan in het helen van angstaanvallen heb ik als klinisch psycholoog een speciaal online programma ontwikkeld. Op basis van de bovenstaande stappen én een pak video’s en oefeningen begeleid ik je graag naar een beter leven.
Krijg vandaag nog inzicht in je klachten en leer om diep met je angsten om te gaan:
De cursussen rond paniekaanvallen vinden plaats in Regio Leuven. Ze gaan door in kleine groepjes en in een gemoedelijke en veilige sfeer. In die cursus leg ik je nog dieper uit (met tal van voorbeelden) wat een paniekaanval of een paniekstoornis is (psychoeducatie), waarom je ze hebt gekregen en wat je er aan kan doen (zowel op korte/lange termijn) om opnieuw op pad te gaan.
De inhoud van de cursus is gebaseerd op inzichten uit de bovenstaande therapeutische modellen zoals cognitieve gedragstherapie, ACT, schematherapie en EMDR.
Wil jij komaf maken met angsten? Bekijk dan nu het vormingsaanbod (bevat ook een filmpje waarin ik het programma uitleg)!
Veel succes!
Warme groet
Michel Lahaye
Klinisch Psycholoog